Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Krakowie

POSTANOWIENIE

Dnia 11 stycznia 2024 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie w II Wydziale Karnym w składzie:

Przewodniczący:	SSA Paweł Anczykowski
Sędziowie:	SSA Barbara Nita-Światłowska SSO del. Robert Pelewicz (spr.)
Protokolant:	Katarzyna Korbiel

po rozpoznaniu w sprawie z wniosku

Z. K.

zażaleń wniesionych przez prokuratora oraz pełnomocnika wnioskodawcy Z. K.

na postanowienie Sądu Okręgowego w Nowym Sączu

z dnia 28 listopada 2023 r., sygn. akt II Ko 69/21

w przedmiocie zawieszenia postępowania

na podstawie art. 437 § 1 k.p.k.

postanawia

utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie.

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 28 listopada 2023 r., sygn. akt II Ko 69/21 Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, działając na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego (dalej: ustawa lutowa) w zw. z art. 558 k.p.k. a contrario w zw. z art. 22 § 1 k.p.k., zawiesił postępowanie zainicjowane wnioskiem Z. K. syna J. K. o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia oraz kosztów symbolicznego upamiętnienia - za pozbawienie życia ojca J. K. ps. (...) w dniu 22 lutego 1947 r.

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy podniósł, że Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K. prowadzi śledztwo o sygn. akt S.77.2015. Zk w sprawie zbrodni komunistycznej stanowiącej zbrodnię przeciwko ludzkości, polegającej na udzieleniu pomocy w okresie od 29 stycznia 1945 r. do dnia 12 kwietnia 1945 r. w N. i innych miejscowościach powiatu (...) przez funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu (...) w N., będących funkcjonariuszami państwa komunistycznego, formacjom sowieckim dokonującym bezprawnych pozbawień wolności obywateli polskich w związku z ich przynależnością do Armii Krajowej, przy czym bezprawne pozbawienie wolności połączone było z oddaniem pokrzywdzonych we władztwo państwa obcego i stanowiło stosowanie wobec nich represji z powodu przynależności do określonej grupy politycznej, tj. o przestępstwo z art. 27 k.k. z 1932 roku w zw. z art. 248 § 2 k.k. z 1932 roku w zw. z art. 2 ust. 1 i art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Dalej wskazał, że z materiałów dowodowych tego śledztwa wynika (kserokopia akt S.77.2015. Zk w załączeniu), że po wkroczeniu w dniu 29 stycznia 1945 r. wojsk sowieckich do miasta N., członkowie sowieckich formacji wojskowych przystąpili do aresztowań członków polskich oddziałów partyzanckich, w szczególności wchodzących w skład I (...). Sąd Okręgowy ustalił, że aktualnie Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K. oczekuje na wykonanie międzynarodowej pomocy prawnej przez Prokuraturę Miasta K., do którego to organu zwrócił się o udzielenie pomocy w uzyskaniu dokumentów tj. materiałów archiwalnych z zasobu Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy i innych państwowych lub resortowych właściwych rzeczowo placówek archiwalnych, dotyczących współpracy sowieckich oddziałów partyzanckich dowodzonych przez I. F. Z., A. G., L. G. z polskim oddziałem partyzanckim dowodzonym przez J. K. ps. (...) - zawartych w dziennikach działalności wskazanych sowieckich oddziałów partyzanckich oraz raportach i depeszach wysyłanych drogą radiową do jednostek nadrzędnych, jak również wykazu osób współpracujących z tymi oddziałami. W oczekiwaniu na odpowiedź strony ukraińskiej śledztwo zostało zawieszone.

Zdaniem Sądu Okręgowego weryfikacja charakteru współpracy J. K. ps. (...) z kadrą dowódczą tych sowieckich oddziałów partyzanckich, którzy będąc funkcjonariuszami NKWD wzięli czynny udział w aresztowaniach członków Armii Krajowej w styczniu i lutym 1945 roku i ustalenie czy J. K. i podlegli mu członkowie dowodzonego przez niego oddziału, uczestnicząc w tworzeniu na obszarze N. i okolicznych miejscowości jednostek Milicji, udzielili pomocy formacjom sowieckim dokonującym aresztowań członków AK, przekazując m. in. informacje dotyczące miejsc ich pobytu - jest możliwa wyłącznie w oparciu o analizę materiałów archiwalnych znajdujących się poza granicami kraju. Konieczność ustalenia, czy ojciec wnioskodawcy J. K. ps. (...) nie dopuścił się zachowań, które stanowiły zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w rozumieniu art. 8 ust. 5 ustawy lutowej powoduje, że dokumenty z archiwów ukraińskich stają się nieodzowne również dla kontynuowania niniejszego postępowania.

Ponadto Sąd Okręgowy wyeksponował, że na podstawie art. 15 § 2 k.p.k. zwracał się do Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w K. o udzielenie, w oparciu o posiadane przez IPN materiały źródłowe, szczegółowej informacji odpowiadającej na zadane pytania, w tym również na pytanie czy J. K. podejmował lub uczestniczył w jakichkolwiek działaniach dotyczących bezprawnych pozbawień wolności obywateli polskich w związku z ich przynależnością do Armii Krajowej. Instytut Pamięci Narodowej nie posiada pełnych materiałów źródłowych niezbędnych do weryfikacji charakteru współpracy J. K. ps. (...) z funkcjonariuszami NKWD,

Kierując się koniecznością oczekiwania na odpowiedź władz ukraińskich na wniosek o udzielenie międzynarodowej pomocy prawnej skierowany w ramach śledztwa Prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K. w sprawie sygn. S. 77.2015.Zk, Sąd Okręgowy skonstatował, że również w niniejszym postępowaniu karnym wystąpiła długotrwała przeszkoda procesowa w rozumieniu art. 22 § 1 k.p.k. uniemożliwiająca jego prowadzenie. Sąd Okręgowy wskazał dodatkowo, że na istotne znaczenie dowodów gromadzonych w sprawie prowadzonej przez Prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K. sygn. S.77.2015.Zk, zwrócił uwagę Sąd Apelacyjny w Krakowie w uzasadnieniu wyroku z dnia 5.03.2021 r. sygn. II AKa 104/19, uchylającego wyrok Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 11.02.2019 r. sygn. II Ko 98/17 i przekazującego niniejszą sprawę do jej ponownego rozpoznania.

Na powyższe postanowienie zażalenia wnieśli Prokurator (...) w K. oraz pełnomocnik wnioskodawcy.

Prokurator zaskarżył postanowienie w całości zarzucając obrazę przepisów postępowania, mającą wpływ na treść wydanego w sprawie postanowienia, a to art. 7 k.p.k., art. 8 § 1 k.p.k., art. 22 § 1 k.p.k. i art. 410 k.p.k. poprzez dowolną i sprzeczną z zasadami prawidłowego rozumowania oraz wskazaniami wiedzy i doświadczenia życiowego, niepopartą poczynionymi ustaleniami ocenę, że sowieckie materiały archiwalne wytworzone przez NKWD, mające potwierdzać rzekomą współpracę polskiego oddziału partyzanckiego dowodzonego przez J. K. ps. (...) z sowieckimi oddziałami partyzanckimi znajdują się w dyspozycji organów państwowych Ukrainy w sytuacji, gdy z wiedzy powszechnej wynika, iż następcą prawnym NKWD jest Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej, zaś wniosek w tym zakresie skierowany w ramach śledztwa prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu o sygn. akt S.77.2015.Zk został odmownie rozstrzygnięty przez Prokuraturę Generalną Federacji Rosyjskiej w dniu 12 lutego 2021 r. oraz poprzez dowolne przyjęcie, że tylko i wyłącznie w oparciu o analizę archiwalnych sowieckich materiałów znajdujących się rzekomo w archiwach Ukrainy można rozstrzygnąć przesłankę określona w art. 8 ust 5 ustawy lutowej, co skutkowało błędnym przyjęciem zaistnienia przesłanki do zawieszenia postępowania z uwagi na oczekiwanie na realizację wniosku prokuratora w sprawie S.77.2015Zk skierowanego do Prezydenta Miasta K., podczas gdy prawidłowa ocena ujawnionego na obecnym etapie postępowania całokształtu osobowego i nieosobowego materiału dowodowego, jak również dostępnych przed Sądem I instancji źródeł dowodowych przy uwzględnieniu obowiązującej Sąd meritii zasady samodzielności jurysdykcyjnej prowadzi do wniosku, że w sprawie brak jest podstaw do zawieszenia postępowania.

Wskazując na powyższy zarzut prokurator wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Kielcach celem kontynuowania postępowania i merytorycznego rozstrzygnięcia.

Pełnomocnik wnioskodawcy Z. K. zaskarżył postanowienie w całości, zarzucając mu obrazę przepisów postępowania, która miała wpływ na treść orzeczenia, tj. art. 22 § 1 k.p.k. w zw. z art. 7 k.p.k. polegającą na przekroczeniu zasady swobodnej i wszechstronnej oceny dowodów w analizie zgromadzonego materiału dowodowego oraz naruszenia zasad logicznego rozumowania, doświadczenia życiowego i wskazań wiedzy wyrażającym się wywiedzeniem z informacji Instytutu Pamięci Narodowej istotnego wpływu na przebieg postępowania skutkujący koniecznością jego zawieszenia, podczas gdy wynik postępowania prowadzony przez wymienioną instytucję nie ma wpływu na możność prowadzenia postępowania dowodowego, a tym samym przedwczesną jest ocena, że w sprawie zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiającą prowadzenie postępowania sądowego w w/w postaci oraz stan wywołany wszczęciem z urzędu postępowania przez Komisję w sprawie zbrodni komunistycznej stanowi przeszkodę do wydania orzeczenia zgodnego z wnioskiem Z. K. o zasądzenie zadośćuczynienia i odszkodowania. Powyższe zdaniem skarżącego doprowadziło Sąd Okręgowy do błędu w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który miał wpływ na jego treść i skutkujący bezpodstawnym uznaniem, że w okolicznościach niniejszej sprawy wystąpiły przesłanki stanowiące podstawę do zawieszenia postępowania Sądu Okręgowego w Krakowie - sygn. akt II Ko 69/21.

Wskazując na powyższy zarzut pełnomocnik wnioskodawcy wniósł o wstrzymanie przedmiotowego postanowienia, uchylenie zaskarżonego postanowienia w całości oraz o zasadzenie na rzecz skarżącego kosztów ustanowienia pełnomocnika w postępowaniu zażaleniowym według przedłożonych przez niego kosztów, a w przypadku ich niezłożenia w według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny stwierdził, co następuje:

Zażalenia nie zasługują na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności należy podnieść, że zasadność zawieszenia postępowania zainicjowanego wnioskiem Z. K. syna J. K. o zasądzenie odszkodowania i zadośćuczynienia oraz kosztów symbolicznego upamiętnienia - za pozbawienie życia ojca J. K. ps. (...) w dniu 22 lutego 1947 r., należy oceniać wyłącznie przez pryzmat kryteriów wskazanych w art. 22 § 1 k.p.k. Przepis z art. 558 k.p.k. nakazuje bowiem posiłkowe stosowanie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego tylko wówczas, gdy w kodeksie postępowania karnego nie ma wystarczających unormowań w danym zakresie. Dlatego nie powinno budzić wątpliwości, iż kwestie stosowania przepisów dotyczących zawieszenia postępowania w przedmiocie odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie ustawy lutowej reguluje przepis 22 § 1 k.p.k.

W drugiej kolejności z uwagi na konstrukcję zarzutów obu zażaleń i wynikające z nich niezrozumienie przez skarżących istoty wskazanej w części motywacyjnej zaskarżonego postanowienia jego przesłanki faktycznej, to zauważyć należy, że także w zakresie ustalenia, czy ojciec wnioskodawcy J. K. ps. (...) nie dopuścił się zachowań, które stanowiły zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, w rozumieniu art. 8 ust. 5 ustawy lutowej, postępowanie Sądu Okręgowego w Nowym Sączu, sygn. akt II Ko 69/21, z wniosku Z. K. o odszkodowanie i zadośćuczynienie oraz o koszty symbolicznego upamiętnienia za pozbawienie życia J. K. ps. (...) w dniu 22 lutego 1947 r., toczy się niezależnie od postępowania karnego wszczętego przez Prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K., sygn. akt S.77.2015.Zk, w sprawie zbrodni komunistycznej stanowiącej zbrodnię przeciwko ludzkości, polegającej na udzieleniu pomocy w okresie od 29 stycznia 1945 roku do dnia 12 kwietnia 1945 roku w N. i innych miejscowościach powiatu (...) przez funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej oraz funkcjonariuszy Powiatowego Urzędu (...) w N., będących funkcjonariuszami państwa komunistycznego, formacjom sowieckim dokonującym bezprawnych pozbawień wolności obywateli polskich w związku z ich przynależnością do Armii Krajowej, przy czym bezprawne pozbawienie wolności połączone było z oddaniem pokrzywdzonych we władztwo państwa obcego i stanowiło stosowanie wobec nich represji z powodu przynależności do określonej grupy politycznej, tj. o przestępstwo z art. 27 kodeksu karnego z 1932 roku w zw. z art. 248 § 2 kodeksu karnego z 1932 roku w zw. z art. 2 ust. 1 i art. 3 ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o Instytucie Pamięci Narodowej – Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Przy czym ta niezależność proceduralna dotyczy jednoczesności i podmiotowo - przedmiotowej tożsamości tych postępowań. Inne są bowiem kryteria kwalifikacji czynu jako przestępstwa, a inne są kryteria ustalenia, czy ojciec wnioskodawcy J. K. ps. (...), nie dopuścił się zachowań, które stanowiły zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, w rozumieniu art. 8 ust. 5 ustawy lutowej.

W konsekwencji Sąd Okręgowy w Nowym Sączu rozpoznający w wniosek Z. K. na podstawie art. 8 ust. 1 ustawy lutowej, także i w kontekście konsekwencji wynikających z treści art. 8 ust. 5 ustawy lutowej, jest zobowiązany do dokonania własnych ustaleń co do wszystkich przesłanek zasadności odszkodowania i zadośćuczynienia. Przy czym zachowuje samodzielność jurysdykcyjną, a orzeczenie wydane w postępowaniu karnym (wszczętym przez Prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K., sygn. akt S.77.2015.Zk), nie ma w tym postępowaniu charakteru prejudykatu. Stwierdzenie przez sąd karny, że czyn ojca wnioskodawcy wyczerpał znamiona przestępstwa nie usuwa obowiązku oceny, czy - niezależnie od ocen stawianych na gruncie prawa karnego - zarzucany mu czyn stanowił zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, w rozumieniu art. 8 ust. 5 ustawy lutowej. Ujmując tę kwestię inaczej należy stwierdzić, że ocena czy ojciec wnioskodawcy J. K. ps. (...) nie dopuścił się zachowań, które stanowiły zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego, w rozumieniu art. 8 ust. 5 ustawy lutowej, musi być samoistna, niezależna od ocen dokonywanych w postępowaniu karnym.

Skarżący pomijają przy tym obowiązującą w procesie karnym zasadę przeprowadzania określonych dowodów nie tylko na wniosek stron, ale także z urzędu. „Roszczenia określone w art. 8 i nast. tzw. ustawy lutowej mają niewątpliwie charakter roszczeń cywilnych, ale powszechnie przyjmuje się, że przy ich rozpoznawaniu powinny być stosowane przepisy i zasady procedury karnej (...). Jeśli zaś tak, to także i w sprawach o charakterze odszkodowawczym, prowadzonych na podstawie przepisów ustawy z dnia 23 lutego 1991 r., sąd powinien z urzędu, niezależnie od inicjatywy stron, dbać o wyjaśnienie wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia okoliczności" (wyrok SN z 4.11.1998., V KKN 473/98, OSNKW 1998/11-12/62). Dopuszczenie zatem przez Sąd Okręgowy dowodu z urzędu zgodnie z treścią art. 167 k.p.k. stanowiło nie tylko jego uprawnienie, ale także obowiązek, gdyż przeprowadzenie dowodu jest niezbędne do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy. Sąd ma bowiem obowiązek badać oraz uwzględniać okoliczności przemawiające na korzyść, jak i na niekorzyść oskarżonego (art. 4 k.p.k.), po to aby dążyć do ustalenia prawdy obiektywnej (art. 2 § 2 k.p.k.), a podstawę orzeczenia stanowić musi całokształt okoliczności ujawnionych w toku rozprawy głównej (art. 410 k.p.k.), co następuje właśnie w wyniku przeprowadzenia dowodów, także tych podejmowanych z urzędu. Niewłaściwy sposób rozumienia istoty procesu w sprawach o odszkodowania i zadośćuczynienia dochodzonych w trybie przepisów ustawy z dnia 23 lutego 1991 r. wpłynął na prawidłowość/niezasadność zarzutów sformułowanych w zażaleniach. To skarżący przedwcześnie wyciągają wnioski o braku negatywnej przesłanki z art. 8 ust. 5 ustawy lutowej w oparciu błędne ustalenia faktyczne w tym zakresie. Nie można bowiem przyjmować za prawidłowe takich ustaleń faktycznych, które opierają się na materiale dowodowym zawierającym istotne luki. Dopiero wyczerpująco i wszechstronnie przeprowadzone postępowanie dowodowe pozwala na kształtowanie właściwych wniosków co do przebiegu określonych wydarzeń.

Odnosząc się w powyższym kontekście do argumentów podniesionych w zażaleniach, a zarzucających naruszenie przez Sąd Okręgowy art. 22 § 1 k.p.k., trzeba podkreślić, iż w doktrynie i judykaturze wskazuje się, że „Zawieszenie postępowania może nastąpić także z powodu innych przyczyn niż wymienione w § 1, pod warunkiem że stanowią one długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą prowadzenie postępowania. Przeszkoda ma charakter długotrwały, jeśli z jej powodu postępowaniu grozi przewlekłość niedająca się racjonalnie uzasadnić ani wagą, ani stopniem skomplikowania sprawy” (J. Skorupka [red.], Kodeks postępowania karnego. Komentarz, Warszawa 2021, s. 92; uchwała składu siedmiu sędziów SN z 28.09.2006., I KZP 8/06, LEX nr 1350333). Przez długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą prowadzenie postępowania w stadium rozprawy głównej należy rozumieć taką, której termin ustania bądź w ogóle jest trudny do ustalenia, bądź co najmniej jest tak odległy w czasie, że przekracza wszelkie racjonalnie dopuszczalne okresy odroczenia rozprawy, nie mówiąc już o okresie przerwy (wyrok SN z 8.12.1978., Rw 447/78, OSNKW 1979/5/59). Oczywiste przy tym jest, iż brak jest podstaw do zawieszenia postępowania z uwagi na niemożność uzyskania akt sprawy z innego sądu. Dowodowe akta można jednak skopiować czy użyczyć na krótki czas, zwłaszcza gdy chodzi o akta sądu z siedzibą w tym samym budynku, w którym siedzibę ma sąd okręgowy powołujący się na tę przeszkodę (postanowienie SA w Krakowie z 29.03.2007., II AKz 126/07, KZS 2007/4/29).

Rację mają także skarżący, że nie ma podstaw z art. 22 § 1 k.p.k. do zawieszenia postępowania z powodu oczekiwania na wydanie orzeczenia w postępowaniu karnym wszczętym przez Prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K., sygn. akt S.77.2015.Zk, albowiem zgodnie z art. 8 § 1 k.p.k. sąd karny rozstrzyga samodzielnie zagadnienia faktyczne i prawne, orzeka na podstawie własnych ustaleń faktycznych i nie jest związany rozstrzygnięciem innego sądu lub organu. Rzecz jednak w tym, że Sąd Okręgowy odnotowując wszystkie okoliczności faktyczne związane z poszukiwaniem dowodów zawarte w zażaleniach, nie wskazuje takiej zależności prejudycjalnej, a wyraźnie stwierdza, iż „Konieczność ustalenia, czy ojciec wnioskodawcy J. K. ps. (...) nie dopuścił się zachowań, które stanowiły zaprzeczenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego w rozumieniu art. 8 ust. 5. ustawy lutowej powoduje, że dokumenty z archiwów ukraińskich stają się nieodzowne również dla kontynuowania niniejszego postępowania. Dokumenty te będą miały bezpośrednie znaczenie dla ustaleń stanu faktycznego i rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Konieczne będzie wykorzystanie tych materiałów, co oczywiste po ich uzyskaniu w śledztwie S.77.2015. Zk, toczącym się przed Prokuratorem Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K..” (s. 3).

Z uwagi na to, że w art. 22 § 1 k.p.k. ustawodawca użył przymiotnika "długotrwały", to przyczyną zawieszenia postępowania w realiach rozpoznawanej sprawy, jest konieczność oczekiwania na odpowiedź władz ukraińskich na wniosek o udzielenie międzynarodowej pomocy prawnej skierowany w ramach śledztwa Prokuratora Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K., w sprawie S. 77.2015.Zk. W pełni zasadnie więc konstatuje Sąd okręgowy, iż względy pragmatyczne, kwestie ekonomiki procesowej oraz racjonalności postępowania przemawiają za oczekiwaniem na materiały z archiwów ukraińskich o które zwrócił się Prokurator Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu IPN w K..

Z tych wszystkich względów, postanowiono jak w sentencji.

SSA Barbara Nita-Światłowska SSA Paweł Anczykowski SSO del. Robert Pelewicz